|
|
||||||
|
Parafia
Rzymskokatolicka W soboty
przez cały rok o godz. 10 |
Kościół w Kiwitach Czas
gotyku pozostawił na Warmii pewną ilość pięknych budowli, które z braku
piaskowca na morenowych terenach, wzniesione zostały z czerwonych palonych
cegieł. Są między nimi godne uwagi budowle, okazałe świątynie, bramy
miejskie, ratusze, domy mieszczańskie i nie mniej rzucające się w oczy,
piękne kościoły wiejskie. Takim najpiękniejszym i najczystszym stylistycznie
na Warmii kościołem, powstałym w średniowieczu, który może konkurować z
każdym innym kościołem wiejskim jest świątynia w Kiwitach. Wieś
Kiwity położona jest na trasie Lidzbark Warmiński - Bisztynek. Powstała w
okolicy morenowej z wzniesień dochodzącymi do 120 m i znajdują się w dawnej
pruskiej krainie Mała Barcja. W 1308 r. biskup Eberhard z Nysy wydał
niejakiemu Gerhardowi zezwolenie na budowę karczmy i młyna na polu osadniczym
Prusów zwanym "Kibiten''. Dokument lokacyjny, Kiwity otrzymały 21
grudnia 1319 r.- od tegoż biskupa Eberharda z Nysy, przyznając wsi 45 łanów.
W dokumencie tym, udzielono zezwolenie na budowę "kasztelu'' lub
"bastionu'', jako schronienia dla mieszkańców w razie potrzeby. Pagórek
usypany sztucznie mniej więcej w tym czasie, na który znajdował się
najprawdopodobniej, jakiś rodzaj umocnień nazywa się "Górą ucieczki'', z
czego język ludowy uczynił "Pchlą Górą''. Dekret lokacyjny wspomina o
dziesięcinie dla proboszcza. Historycy, więc ustalają datę powstania parafii
w Kiwitach na 1319 roku. Kościół parafialny istniał już prawdopodobnie w 1325
r.- być może drewniany a w 1335 r., wymieniony został kościół w Kiwitach pod
wezwaniem świętych Piotra i Pawła. Pierwszy
znany nam proboszcz Hubert, występuje 18 listopada 1382 r., jako świadek.
Istniejąca obecnie, okazała, orientowana świątynia halowa, została zbudowana
w stylu gotyckim w latach 1350-1370 na cokole z polnych kamieni. Jako ceglana
budowla bez wydzielonego prezbiterium wznosi się ona na najwyższym miejscu na
wsi- pośrodku otoczonego wysokim murem cmentarza. Odnawiany był w 1687r.
(wieża), w 1722r. (zakrystia) i 1791r. (elewacje zewnętrzne). Gruntową
renowację przeprowadzono w 1862r. m.in. częściowa rekonstrukcja szczytów, a w
1879r. nastąpiła ponowna konsekracja. W 1972r. odnowiono cały kościół. To
piękny, gotycki, wiejski kościół na Warmii dzięki swej bogatej dekoracji
blendowej, jak też wskutek dobrego zachowania w pierwotnym stanie, posiada od
zachodu wieżę dzwonniczą, od północy zakrystię i neogotycką kruchtę. Budowę
wieży rozpoczęto w końcu XIV wieku, jednak dopiero w XV wieku została
wykończona. Wieża, która według znawców architektury sakralnej, należy do
najładniejszych na Warmii, posiada w każdej z sześciu kondygnacji, odmienną
artykulację, złożoną z blend ostrołukowych lub zamkniętych dwułuczem, a także
rząd przenikających się blend o półkolistym zamknięciu. W zwięczeniu wieży od
wschodu i zachodu, znajdują się szczyty schodkowe, wzbogacone poziomymi
fryzami opaskowymi. Na szczycie zachodnim wieży, znajduje się chorągiewka z
datą 1687 r. W jednej z blend wieży od strony zachodniej, wmurowana jest
okrągła kula, być może pamiątka po wojnach szwedzkich. Na uwagę zasługuje
artystycznie ukształtowany wschodni szczyt kościoła. Dla rozluźnienia dużej
powierzchni, został on rozczłonkowany przez siedem wspinających się
wysmukłych ślepych okien. Na każdym stopniu schodkowego szczytu znajdują się
dwie wieżyczki, tak przy odrobinie fantazji mogą one przywodzić na myśl
świeczki na choince. Na jednej z wieżyczek szczytowych, w jej wnętrzu,
znajduje się sygnaturka a na zwiększeniu krzyż z kogutkiem. Do ściany
północnej przylegają zakrystia i nowsza kruchta. Ściany zakrystii ożywione są
blendami o łuku półkulistym, a od północy wieńczy ją szczycik schodowy z
trzema blendami i sterczynami. Sąsiadująca z nią kruchta, naśladuje ten układ
w duchu neogotyckim. Ściana południowa jak i pozostałe ściany świątyni,
bogate są w dekoracje blendowe. Od strony południowej znajduje się wejście do
podziemi kościoła, kiedyś nakryte przybudówką, rozebraną w XIX 74 w. Krypta
kryła prochy zmarłych, zasłużonych dla parafii w dawnych wiekach. Ze względu
na wielkie zniszczenie trumien, szczątki zebrano i przeniesiono w 1993 r., do
wspólnej mogiły na cmentarz grzebalny w Kiwitach. Naroża budowli opięte są
szkarpami zwieńczonymi blendowymi sterczynami. Elewacje dzielone są na
przemian, ostrołukowymi oknami i parami blend. Biały pas tynku, ciągnie się
pod okapem dookoła całego korpusu budowli i obejmuje również zakrystię.
Wnętrze świątyni nakrywa nowy strop z desek, pokryty polichromią wykonaną
przez malarzy warmińskich Bornowskich w 1874 r. -prawdopodobnie krewnych
proboszcza z Kiwit Justo Bornowskiego zmarłego w Kiwitach 1902 r. W kruchcie
i zakrystii znajdują się sklepienia krzyżowe, na tym ostatnim widnieje data
1722 r. Ołtarz
główny w lekkim pruskim rokoko, wykonany przed 1726 r., bogato zdobiony
dekoracją akantową z rzeźbami świętych Piotra i Pawła, zakupionych od miasta
Młymary. W wyższych kondygnacjach ołtarza, figury świętych Sebastiana,
Wojciecha, Kazimierza i Józefa, dwa aniołki oraz w zwieńczeniu św. Jerzy na
koniu. W polu środkowym cenna rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, późnogotycka
z 1500 r., niestety później czyjeś ręce przyłożyły do niej dłuto i przerobiły
przy tym twarz figury. Na zasuwie Ukrzyżowania, który należy do starego
wyposażenia kościoła. W czasie ostatniej konserwacji 1991 r., odkryto datę
jego powstania 1686 r. Przed ołtarzem tralkowa balustrada. Ołtarze
boczne, późnobarokowe, lewy z 1718 r. z obrazem M. B. Różańcowej XIX w.
(Okrągły) i nowym namalowanym przez Bronisława Owczarka z Kalisza Jezusa
Miłosiernego (1987). Prawy ołtarz wykonany w 1701 r. w kondygnacji górnej
ołtarza okrągły obraz św. Mikołaja z XVIII w., poniżej kopia obrazu M. B.
Stoczkowskiej, wykonana przez Rossitę Bartoszewską z Warszawy w 1984
r.-fundowany przez proboszcza ks. Artura J. Szymanka - w miejsce zaginionego
w latach powojennych obrazu św. Rodziny. Na ścianie południowej obraz św.
Sebastiana - drugorzędnego patrona parafii z Xviii w. Natomiast na ścianie
północnej wiszą obrazy Wniebowzięcia NMP (XIX w.) i "Mater
Dolorosa" (XIX w.) - konsekrowane w latach 1991-1993 r.). Ambona
późnobarokowa wykonana między 1726 a 1733 rokiem o ładnie ukształtowanej
czaszy ujętej wolutami, miedzy którymi stoją figurki czterech Ewangelistów.
Malowidło w Zaplecku przedstawia Chrystusa Dobrego Pasterza, rzeźba na
baldachimie św. Pawła. Chór muzyczny późnobarokowy z około połowy XVIII w. z
malowanymi na parapecie scenami z życia św. Walentego. Organy z XVIII w.,
powiększone w 1933 r. z prospektem, w którym wykorzystano elementy
dekoracyjne rokokowe. W 1979 r. przeprowadzono ich generalny remont. Dwa
konfesjonały rokokowe, wykonano w 1760 r. przez Bernarda Schmidta z Reszla.
Chrzcielnica z ogrodzeniem późnobarokowym z 1720 r., została usunięta w 1966
r. i zastąpiona nowa, co stanowi wielką stratę dla jednolitego wyposażenia w
nętrza świątyni. Ołtarz "soborowy" dębowy, jak również ambona
"liturgiczna", wykonane w 1981 r. przez miejscowego stolarza Leszka
Buczela. Dwie tablice nagrobne w kościele zasługują na szczególną uwagę.
Epitafium właściciela ziemskiego Eustachego von Knobelsdorf + 1671 majątku
Mengen (Mirosław), barokowe, drewniane o dekoracji chrząstkowej,
zdekompletowane. Drugi kamień nagrobny, prawdopodobnie najznaczniejszego
mieszkańca Jana Wilde, który jako proboszcz Kiwit, został pierwszym biskupem
sufraganem warmińskim zmarł 17.12.1532 roku w sędziwym wieku mając 94 lat i
tu został pochowany. Spośród lichtarzy na uwagę zasługuje, duży lichtarz
paschalny odlany z cyny w 1644 r. W zakrystii barokowa komoda z XVIII w. a
wśród paramentów, zwraca uwagę jeden ornat z tkaniny z XVIII w. i haftowane
velum z datą 1666 r. Monstrancja barokowa z 1722 r. , daru proboszcza Jana
Rogali. Kielich barokowy z 1590 r. i puszka z tej epoki. W drzwiczkach
szafkowych komody, obraz Ukrzyżowania malowany na blasze oraz krzyż drewniany
połowy XVIII w. W kruchcie szafa neogotycka na szaty liturgiczne a w niszy
ściennej ludowa figurka św. Walentego, przeniesiona z kapliczki w Bartnikach.
Dwa stare dzwony kiwickiego kościoła, jeden z 1622 r. a drugi z 1652 r.
szczęśliwie uniknęły w czasie ostatniej wojny przetopienia. Wywiezione w głąb
Niemiec, zostały odnalezione przez byłego proboszcza z Kiwit Jana Wronkę, na
stanowisku obecnie znajdują się jako eksponaty w mauzoleum "Ucieczka i
wygnanie'' na historycznym lotnisku w pobliżu Monachium. Obecnie trzy dzwony
zostały odlane w Firmie odlewniczej Felczyńskichw Przemyślu i konsekrowane
przez biskupa Józefa Drzazgę w 1962 r. W otoczeniu kościoła mur kamienny, być
może średniowieczny, w którym od wschodu i północy neogotyckie bramki oraz od
północy kapliczka o formie kulistej z segmentowym przyczółkiem i wnęką, w
której rzeźba NMP Niepokalanej Poczętej rokokowa z 2 połowy XVIII w. Na całej
Warmii znane było powiedzenie, kiedy chciano określić człowieka bardzo
szczupłego "wyglądasz, jak śmierć z Kiwit''. To określenie odnosi się do
mierzącego 65 cm kościotrupa, który z kosą w prawicy, na pamiątkę
pustoszącego napadu Litwinów z 1311 r., spogląda na wieś z niszy nad
wschodnim portalem centralnym przy kościele. Rzeźba ta zniszczona w latach po
II wojnie światowej, została wykonana z drewna na podstawie starych
fotografii, przez Andrzeja Kwederackiego z Lidzbarka Warm. w 1991 roku, i
umieszczona na swoim miejscu. oprac. ks. Władysław Zdaniukiewicz uzupełnił ks. Artur Józef Szymanek |
|
||||
|
|
||||||
